Óheilbrigður vinnumarkaður að lagast?

Atvinnuástandið hér hefur upp á síðkastið verið óheilbrigt. Hér er of mikið framboð af atvinnu á meðan lítið framboð er af vinnuafli. Það er ójafnvægi sem myndast vegna þess að jafnvægislaun eru almennt of lág.

Ímyndum okkur vinnumarkaðinn sem graf. Á grafinu eru tvær skálínur sem skerast í miðju og mynda þannig X. Þetta eru lína eftirspurnar eftir vinnuafli annars vegar og lína framboðs hins vegar. Lóðrétti ás grafsins eru laun, meðan lárétti ásinn táknar vinnuafl. Sé grafið sett svona upp þá myndi eftirspurnarlínan líta svona út: \ og framboðslínan svona: /. Þetta þýðir að eftirspurn eftir vinnuafli lækkar í takt við hærri jafnvægislaun á meðan framboðslínan hækkar.

Á fullkomnum markaði væru jafnvægislaun í þeim punkti þar sem lína framboðs vinnuafls og lína eftirspurnar vinnuafls skerast. Í þeim punkti væri ekkert atvinnuleysi og engin ófyllt eftirspurn eftir vinnuafli. Hins vegar hafa kjarasamningar yfirleitt gert það að verkum að jafnvægislaun haldast hærri en þessi skurðpunktur og því hefur framboð á vinnuafli verið meira en eftirspurnin sem þýðir atvinnuleysi. Hins vegar ef jafnvægislaun færast neðar en skurðpunkturinn, þá er of mikil eftirspurn eftir vinnuafli (því lægri laun þýða að atvinnurekendur geta borgað fleirum og bætt við sig starfsfólki). Þetta er einmitt sú staða sem virðist vera uppi í dag. Eða næstum því.

Það sem ég á við, er að jafnvægislaunin eru orðin það lág að það fæst ekkert fólk í störfin, og í stað þess að hækka jafnvægislaunin, sem lögmálið um framboð og eftirspurn gerir ráð fyrir, þá flytja atvinnurekendur inn erlent vinnuafl sem er tilbúið að vinna á þessum lágu jafnvægislaunum. Þá erum við að tala um menn sem geta komist af með minna á mánuði en meðal Íslendingar, því ekki eru þessir menn, nema í stöku tilvikum, að sjá fyrir fjölskyldu hér á landi. Sumir eiga fjölskyldu erlendis sem þeir senda hluta launa sinna til, en þess ber að geta að það fólk býr við lægra verðlag en fjölskyldur á Íslandi og því þarf minna til að framfleyta þeim.

Ergo, það að flytja inn erlent vinnuafl í stórum stíl skekkir markaðinn með að halda jafnvægislaunum niðri og gerir það að verkum að hér er offramboð á atvinnu. Auðvitað er ekki út í hið erlenda vinnuafl að sakast, það gerir bara það sama og við myndum gera í þeirra stöðu. Hins vegar eru það atvinnurekendur sem ekki hafa séð sóma sinn í að hækka launin. Aðspurðir segja þeir að erfitt sé að borga hærri laun, því oft er reksturinn byggður á svo veikum grunni að tap myndi hljótast af honum.

Hér er mergurinn málsins. Of mörg fyrirtæki eru á Íslandi, alltof margir atvinnurekendur. Til dæmis má nefna allar matvöruverslanirnar, bensínstöðvarnar, fataverslanir, bankaútibú, byggingaverktaka o.s.frv., en í ansi mörgum tilfellum eru of mörg fyrirtæki í sömu starfsemi að bítast um sömu kúnnana sem gerir það að verkum að reksturinn verður óskilvirkur, alltof fyrirferðamikil yfirbygging og fáir viðskiptavinir, sem ýtir undir það að vörur þær og þjónusta sem þessi fyrirtæki selja verða dýrari fyrir vikið.

Áðan talaði ég um fullkominn markað þar sem ekkert atvinnuleysi fyrirfinnst. Það er útópía sem aldrei myndi ganga upp. Sama hversu gott ástand er á vinnumarkaði, þá mun alltaf fyrirfinnast atvinnuleysi. Til dæmis leitaratvinnuleysi, sem skapast þegar vinnuafl er á milli starfa, að leita að einhverju betra. Eins munu alltaf fyrirfinnast einstaklingar sem bara einfaldlega nenna ekki að vinna. Þess vegna bendir 1% atvinnuleysi (síðustu tölur á landsvísu) ekki endilega til þess að hér sé mjög gott ástand. Hér getur verið mikill skortur á vinnuafli og samt getur mælst 1% atvinnuleysi.

En þá að tengingu við fréttina. Nú virðist sem hluti vandamálsins sé að hverfa. Byggingaverktakar eru orðnir verkefnalausir og því hættir erlent vinnuafl og leitar til síns heimalands. Bankar eru að segja upp starfsfólki og víða er starfsstöðvum lokað. Óðum er að minnka framboð á atvinnu, á sama tíma og kjarasamningar gera ráð fyrir hækkunum jafnvægislauna. Það er bara vonandi að hér finnist eitthvað ásættanlegt jafnvægi sem ekki einkennist annað hvort af miklu atvinnuleysi eða miklum skorti á vinnuafli.

Pólverjar snúa í auknum mæli aftur heim